Gen. Skrzypczak: Polska silosowa. Odporność państwa wymaga kompleksowego systemu [KOMENTARZ]

Obronność a odporność

Sytuacja polityczno-militarna w Europie i wokół niej dynamicznie ewoluuje. Wydarzenia za wschodnią granicą Polski, głównie wojna w Ukrainie, radykalnie zmieniły optykę na możliwości rozwoju sytuacji w zakresie zagrożeń bezpieczeństwa Polski, ich kategorii oraz czasu możliwych zdarzeń. Wojna w Ukrainie uzmysłowiła elitom europejskim realność zagrożenia wojną z Rosją.

Rządowe agencje snują różne scenariusze. Każdy z nich definiuje skalę oraz prawdopodobny czas agresji. Jednocześnie wszyscy starają się przygotować swoje kraje do wojny. Oczywiście największe wyzwania stoją przed państwami frontowymi, na których spoczywać będzie główny ciężar oparcia się rosyjskiej agresji z udziałem własnych sił zbrojnych oraz wydzielonych do tych operacji sił Sojuszu Północnoatlantyckiego.

Pojęciem, które coraz bardziej umacnia się w świadomości wszystkich zajmujących się problematyką obronności, jest odporność. Jej celem jest zbudowanie i utrzymanie zdolności zorganizowanych w jeden system, który ma zapewnić przetrwanie w warunkach każdego rodzaju zagrożenia. Począwszy od szczytu NATO w 2016 roku w Warszawie rozpoczęto rozwijanie zdolności do odparcia ewentualnej agresji na Sojusz zgodnie z artykułem 3 Traktatu Waszyngtońskiego. Odporność stała się elementem polityki odstraszania, gdzie o sile państwa decyduje zdolność do sprawnego funkcjonowania w czasie kryzysu i wojny.

Bezpieczeństwo jako system

Zsynchronizowane, planowe działanie układów militarnego i pozamilitarnego ma być gwarancją skutecznego funkcjonowania systemu obronnego państwa. Na system ten składa się zbiór wszystkich struktur organizacyjnych realizujących zadania z obszarów militarnych, administracyjno-gospodarczych, obrony cywilnej itd.

Zagrożenia płynące zza wschodniej granicy wzmogły prace rządu nad poprawą funkcjonowania systemu obronnego państwa. Spektrum zadań oraz wielość zaangażowanych w te procesy struktur rządowych, ministerstw i różnych agend wywołują konieczność skoordynowanego działania dla zbudowania sprawnego systemu planowania i kierowania wszystkimi siłami i środkami włączanymi w prace nad obroną państwa. Gdy nie było zagrożenia wojną, można było improwizować, w czym, jak się okazuje, jesteśmy mistrzami. Te czasy minęły bezpowrotnie. Profesjonalizm powinien wyprzeć polską improwizację. W przeciwnym przypadku przygotujmy się na najgorsze.

Aktualnie nie ma w obronności naszego państwa stałej struktury organizacyjnej spinającej w jeden plan działania wszystkich podmiotów biorących udział w systemie bezpieczeństwa. Zakres zadań, które rząd już przyjął do realizacji i które jeszcze musi podjąć, skłaniać powinien do powołania do funkcjonowania struktury zarządczej odpowiedzialnej za koordynację wszystkich przedsięwzięć z zakresie budowy systemu obronnego państwa. Kluczowa jest pełna koordynacja realizowanych zadań uzgodnionych na poziomie rządu według jednolitego planu, w którym działania wszystkich resortów i agend rządowych są szczegółowo opisane. Taki plan jest łączącym w sobie wszystkie zamierzenia wraz z określeniem budżetowania poszczególnych zadań, instytucji i osób odpowiedzialnych. Skoordynowany plan pozwala na uniknięcie dublowania zadań przez poszczególne resorty.

Stało się już polską tradycją, że każda struktura organizacyjna dąży za wszelka cenę do otoczenia się różnymi „dobudówkami”, które rzekomo mają usprawnić działanie wybranego systemu. Przykładem takich rozwiązań jest budowanie różnego typu i przeznaczenia centrów dowodzenia czy kierowania, które w żaden sposób nie są ze sobą powiązane, a mają służyć – głównie w opinii ich autorów – bezpieczeństwu danej struktury. Z uwagi na ich nieustanne pomnażanie rząd nie ma kontroli nad tymi podmiotami. Celowym byłoby, aby dokonano przeglądu różnego typu ośrodków dowodzenia, dokonując przede wszystkim oceny ich przydatności dla obronności państwa, w konsekwencji tworząc jeden narodowy system, któremu powinno się powierzyć pełną odpowiedzialność za planowanie, organizowanie i kierowanie pracami nad przygotowaniem obrony państwa.

Wzorzec sprzed wojny

Przed II wojną światową Dekretem Prezydenta RP z maja 1936 r. powołano do życia Komitet Obrony Rzeczypospolitej (KOR). Zakres działania tego podmiotu obejmował:

• rozpatrywanie zagadnień dotyczących obrony państwa i ustalanie w tej dziedzinie wytycznych dla rządu;
• koordynowanie prac nad przygotowaniem obrony państwa.

Przewodniczącym KOR był Prezydent RP, a jego zastępcą Generalny Inspektor Sił Zbrojnych. W skład stały tego ciała wchodzili wówczas: Prezes Rady Ministrów, ministrowie obrony narodowej, spraw zagranicznych, spraw wewnętrznych, skarbu oraz przemysłu i handlu. Przewodniczący KOR mógł powoływać do udziału w obradach innych ministrów z prawami członków stałych oraz inne osoby stosownie do potrzeb. Organem przygotowującym, opracowującym i czuwającym nad przeprowadzaniem decyzji KOR był Sekretariat (SeKOR).

Z ramienia przewodniczącego KOR Sekretariat śledził wykonanie uchwał przez poszczególne działy administracji państwowej. Odpowiednikami sekretariatu KOR w poszczególnych ministerstwach i agendach rządowych partycypujących w budowie systemu obronnego państwa były biura wojskowe. Owe biura były odpowiedzialne za opracowywanie udziału poszczególnych resortów w planach koordynowanych przez KOR, ciągły monitoring i aktualizację planów, a także egzekwowanie realizacji zadań.

Rzeczpospolita silosowa

W czasie ostatniego Kongresu Samorządów w Mikołajkach jeden z panelistów bardzo trafnie określił sytuację w naszym kraju jako „silosową”. Należy to rozumieć jako państwo resortowe, w którym zarządzanie systemem obronnym ma charakter doraźny czy incydentalny, gdzie modą jest tworzenie tzw. specustaw w odpowiedzi na określone kryzysy czy sytuacje nadzwyczajne. Przytoczyć można akty prawne na czas pandemii czy w reakcji na katastrofy naturalne. Nie świadczy to dobrze o poziomie zorganizowania i skuteczności systemu obronnego państwa i jego zarządzaniu. A przecież z założenia taki system powinien być zdolny do reagowania na każdy rodzaj zagrożenia.

W czasie wspomnianego Kongresu samorządowcy podnosili głównie kwestie braku zorganizowanego systemu komunikacji, a w nim precyzyjnych zadań dla struktur samorządowych. Brakowało informacji o siłach i środkach, które mają utrzymywać w gotowości, czego (poza słowami otuchy od przełożonych) mogą oczekiwać w ramach wsparcia, a także o terminach realizacji poszczególnych zadań.

Pytania można mnożyć, ale ich istota sprowadza się do jednoznacznego określenia w przepisach (regulaminach) działania, co należy stworzyć w ramach systemu obronnego państwa w województwie, powiecie, gminie czy mieście, a także wyjaśnienia, jakie uprawnienia mają w tym zakresie poszczególne szczeble samorządowe oraz jaka jest ich odpowiedzialność.

Sprawny system obronny jest wyzwaniem, które powinniśmy podjąć natychmiast. Ograniczanie procesu wzmocnienia odporności państwa do nowej ustawy o obronie cywilnej jest wyrazem niezrozumienia istoty systemu obronności. Może warto skorzystać z doświadczeń naszych przodków. Na pewno pozwoli uniknąć to chaosu i improwizacji w przypadku wystąpienia zagrożeń, a przy tym spełni oczekiwania struktur samorządowych, które potrzebują jednolitego systemu kierowania i zarządzania.

Autor: gen. broni w st. spocz. Waldemar Skrzypczak