Tuż przed mobilizacją? Obrona terytorialna Ukrainy [ANALIZA]

Nowego życia OT nabrała w 2014 r., kiedy wybuchła wojna na wschodzie Ukrainy. Sformowano szereg jednostek OT, jednakże wszystkie wówczas zmobilizowane bataliony OT, potrzebą chwili, weszły w skład brygad tzw. motopiechoty, stając się tym samym elementem wojsk lądowych SZU.

Ustawa o OT z 2014 r., istniała przez kilka lat, jednakże z pewnymi nowelami. Najważniejsza zmiana, wdrożona w 2018 r., dotyczyła wprowadzenia brygadowego szczebla w OT, który istnieje do dziś. Przełom 2021 i 2022 r. to całkowite przeformowanie znaczenia, roli i struktury ukraińskiej OT oraz liczne wynikające z tego akty normatywne -- o czym niżej.

Część obwodów jeszcze w 2015 r. przystąpiła do tworzenia nowych jednostek OT -- oddziałów (zagonów) i kompanii OT. Przykładowo w obwodzie czerkaskim, z końcem stycznia 2015 r. sformowano 16 kompanii (rot) i 62 oddziały (zagony) OT. Z kolei w obwodzie połtawskim w lutym 2015 r. sformowano 84 oddziały (zagony) OT, a w obwodzie charkowskim 70 oddziałów (zagonów) OT.

W latach 2015-2017 odbywały się już ćwiczenia na poziomie jednostek taktycznych OT (m.in. zagonów), ale także na wyższym szczeblu. Przykładowo w marcu 2016 odbyły się pod Kijowem ćwiczeniach zagonów OT pod kryptonimem „Ruch 100. Tryzub" (ok. 470 ludzi), z kolei w czerwcu 2016 ćwiczenia z OT przeprowadzało dowództwo operacyje „Zachód". W 2017 ćwiczenia miały już charakter planowy i bardziej masowy.

Cały kraj podzielony został na strefy (zony) OT (obwody, miasta o specjalnym statusie, republiki autonomiczne etc.) Każdy komisariat wojskowy formował na własne potrzeby kompanię ochrony, komisariat obwodowy dodatkowo bataliony OT (łącznie 27 batalionów OT); każdy komisariat rejonowy/miejski formował 2-5 oddziałów (zagonów) OT. Szacunkowo dawało to na papierze łącznie 423 428 ludzi w całej OT (13 284 ludzi w batalionach, 75 988 w kompaniach ochrony, 334 165 w oddziałach (zagonach) obrony.

Po kilku latach uznano, że OT w takim kształcie nie spełnia oczekiwań, a taka rozdrobniona struktura -- oddziały i kompanie -- jest mało efektywna i w 2018 r. postanowiono wprowadzić w OT szczebel brygady.

Według założeń z 2018 r. w skład brygad OT miały wchodzić dotychczas istniejące oddziały (zagony) obrony z poszczególnych rejonów/miast, które tworzyć miały bataliony, które z kolei wchodzić miały w skład brygad. Dowodzenie brygadami OT miało należeć do kompetencji operacyjnych dowództw SZU. W obwodach miały pozostać dotychczasowe jednostki OT, zgodnie z ustawą z 2014 r., a więc bataliony strzeleckie, formowane przez obwodowe komisariaty wojskowe oraz kompanie ochrony. Zmiany -- np. przejście na brygadowy system - miały usprawnić proces dowodzenia oraz zwiększyć zdolność bojową OT.

Kiedy w 2018 r. zlikwidowano oddziały (zagony) OT i sformowano skadrowane brygady obrony terytorialnej z sześcioma batalionami, zakładano szkieletową obsadę stanowisk dowódczych. Personel składał się z ok. 10 oficerów w dowództwie brygady i po dwóch oficerów w każdym batalionie.

Planowano, że w każdym obwodzie powstanie przynajmniej jedna brygada OT, a w niektórych obwodach, na tzw. kluczowych/zagrożonych kierunkach nawet więcej. Dawało to wówczas teoretycznie ponad 20 brygad OT po kilka batalionów każda oraz samodzielne kompanie ochrony. Brygady miały być kompletowane z żołnierzy kadrowych oraz rezerwistów, wzywanych co jakiś czas na ćwiczenia/szkolenia.

Utworzono strefy (zony) przyporządkowane odpowiedniemu operacyjnemu dowództwu SZU, w jego strefie odpowiedzialności.

I tak:

dowództwu operacyjnemu „Zachód" podlegało 8 zon OT = 8 obwodów = 8 brygad OT

dowództwu operacyjnemu „Północ" podlegało 7 zon OT = 7 obwodów = 7 brygad OT

dowództwu operacyjnemu „Południe" podlegało 5 zon OT = 5 obwodów = 5 brygad OT

dowództwu operacyjnemu „Wschód" podlegało 5 zon OT = 5 obwodów = 5 brygad OT Samodzielny rejon OT tworzyła tzw. strefa okupowana, która istniała jedynie na papierze (2 zony -- Sewastopol i Krym).

Struktury poszczególnych jednostek i oddziałów OT z 2018 r. przedstawiały się następująco: _ Struktura brygady OT _

• 6 batalionów OT
• kompania wsparcia ogniowego
• kompania walki przeciwdywersyjnej
• bateria moździerzy
• pododdziały bojowego i tyłowego zabezpieczenia

Najciężej uzbrojona miała być w brygadzie kompania wsparcia, zbliżona do tej z batalionów piechoty zmotoryzowanej (motopiechoty), gdzie w kompanii są cztery plutony, w tym pluton przeciwpancerny (ppk Fagot), pluton granatników automatycznych AGS (AGS-17), pluton cekaemów (Utios, DSzKM). W latach 2018-2020 planowano uzbrojenie brygad sprzętem przeciwpancernym (ppk) oraz krajowymi moździerzami 60 mm (M60-16 Kamerton).

Struktura batalionu strzeleckiego OT

• dowództwo (sztab)
• trzy kompanie strzeleckie
• kompania wsparcia ogniowego
• pluton rozpoznawczy
• polowy węzeł łączności
• pluton inżynieryjno-saperski
• pluton zabezpieczenia materiałowego
• punkt kontrolno-techniczny
• punkt medyczny
• klub

Batalion liczący ok. 492 ludzi miał być podstawową jednostką w brygadzie OT. Uzbrojenie ciężkie: ZU-23-2, 82 mm moździerze 2B9 Wołoszka/Wasilok, RPG-7, karabinki AK, pistolety Makarowa, samochody.

Struktura oddziału (zagonu) OT

• dowództwo zagonu
• dziewięć plutonów strzeleckich
• drużyny gospodarcze
• drużyna technicznej osbługi sprzętu samochodowego
• punkt medyczny

Liczebność zagonu ok. 278 ludzi, uzbrojenie RPG-7, AK, PM, samochody.

Zagony zostały przeformatowane w bataliony. _ Struktura kompanii ochrony komisariatu wojskowego_

• dowództwo kompanii
• cztery plutony ochrony

Liczebność kompanii ok. 121 ludzi, uzbrojenie RPG-7, AK, PM, samochody.

Kompania (rota) ochrony była najmniejszym oddziałem OT.

Obecna transformacja OT

Wojska OT, w kształcie jak wyżej, krytykowane były jako armia papierowa, mało efektywna i dlatego poddane zostały nowej reformie. W chwili obecnej wojska OT -- formalnie Siły Obrony Terytorialnej - działają w ramach ustawy o obronie narodowej (totalnej), jako element powszechnego ruchu oporu i samodzielny rodzaj sił zbrojnych. Zmiany podjęto wobec rosnącego w ostatnim czasie zagrożenia rosyjską interwencją i mają na celu skokowy wzrost zdolności bojowych OT.

W 2020 r. w dowództwie WL SZU utworzono Dowództwo Obrony Terytorialnej, a ogólna liczebność kadry wojsk OT określona została na 580 osób (sierżantów i oficerów). 1 stycznia 2022 r. Siły OT stały się samodzielnym rodzajem sił zbrojnych, a ich liczebność czasu pokoju zwiększono do 10 tys. ludzi kadry. Z końcem 2021 r. 25 brygadom OT (100-124) zwiększono etaty kadrowe i z początkiem br. brygady podporządkowano Dowództwu Sił Obrony Terytorialnej.

Każda strefa (zona) sił OT dysponuje obecnie jednym samodzielnym batalionem strzeleckim OT oraz samodzielną brygadą OT z kilkoma batalionami.

Struktura OT w 2021/2022.

• dowództwo obrony terytorialnej (Kijów)
• węzeł informacyjno-telekomunikacyjny dowództwa OT
• pododdziały zabezpieczenia i bezpośredniego podporządkowania
• Regionalne dowództwo „Zachód" (ukr. Zahid)
• węzeł informacyjno-telekomunikacyjny regionalnego dowództwa „Zachód"
• samodzielna kompania ochrony i obsługi regionalnego dowództwa „Zachód"

8 brygad OT (100-107) + 8 batalionów strzeleckich.

• Regionalne dowództwo „Wschód" (ukr. Shid)
• węzeł informacyjno-telekomunikacyjny regionalnego dowództwa „Wschód"
• samodzielna kompania ochrony i obsługi regionalnego dowództwa „Wschód"

5 brygad OT (108-111 i 113) + 5 batalionów strzeleckich.

• Regionalne dowództwo „Północ" (ukr. Piwnicz)
• węzeł informacyjno-telekomunikacyjny regionalnego dowództwa „Północ"
• samodzielna kompania ochrony i obsługi regionalnego dowództwa „Północ"

7 brygad OT (112 i 114-119) + 7 batalionów strzeleckich.

• Regionalne dowództwo „Południe" (ukr. Piwdeń)
• węzeł informacyjno-telekomunikacyjny regionalnego dowództwa „Południe"

\- samodzielna kompania ochrony i obsługi regionalnego dowództwa „Południe"

5 brygad OT (120-124) + 5 batalionów strzeleckich.

Struktura samodzielnej brygady Sił OT na przykładzie brygady kijowskiej.

Struktura 112. Samodzielnej Brygady Obrony Terytorialnej (Kijów)

• dowództwo (sztab)
• sześć batalionów OT (126-131)
• kompania inżynieryjno-saperska
• kompania walki przeciwdywersyjnej
• kompania łączności
• bateria moździerzy
• kompania zabezpieczenia techniczno-materiałowego

W grudniu 2021 r. zatwierdzono standardowe przepisy dotyczące sztabu strefy (zony) obrony terytorialnej, tym samym regulując zasady funkcjonowania sztabu strefy w czasie pokoju i wojny, określając jego przeznaczenie, podporządkowanie, zadania, funkcje i strukturę.

Sztab strefy jest aktywnym organem dowodzenia, jaki podporządkowany jest szefowi strefy (zony) lub rejonu. Do składu dowództwa sztabu strefy włączono oficerów sztabu brygady Sił OT, z kolei do sztabu rejonu włączono oficerów sztabu batalionu Sił OT.

Typowe sztaby strefy i rejonu są dość rozbudowane, w ich skład wchodzą różne służby (sądownicza, medyczna, ekonomiczno-finansowa, łączności) oraz wydziały (bojowy, cywilno-wojskowy, logistyczny) itd. Sztab dysponuje węzłem informacyjno-telekomunikacyjnym, pododdziałem ochrony i zabezpieczenia oraz centrum planowania i dowodzenia. Skład i zadania sztabów mogą się różnić w zależności od sytuacji i potrzeb.

Nowa koncepcja obrony terytorialnej (i szerzej powszechnego ruchu oporu) związana jest bezpośrednio z przygotowaniem sił zbrojnych i społeczeństwa do odparcia ewentualnej rosyjskiej interwencji zbrojnej -- pełnoskalowej lub ograniczonej -- oraz jej ewentualnych skutków (włącznie z okupacją części kraju).

Proces transformacji ukraińskiej OT trwa - reorganizowane są jednostki OT, przejmowana i adaptowana jest na potrzeby OT lokalna infrastruktura, uzupełniane są lokalne materiały i zasoby. Warto wspomnieć, że to ostatnie odbywa się nierzadko przy wsparciu władz lokalnych, przykładowo winnicka 120. Brygada OT otrzymała we wrześniu ub.r. „w darze" od szefa obwodu, w ramach pomocy wolontariackiej, 5 mikrobusów Mercedes-Benz T2 711D.

Jak wspomniano z dniem 1 stycznia 2022 r. Siły Obrony Terytorialnej wyłączono ze składu Wojsk Lądowych SZU, tym samym czyniąc Siły OT odrębnym rodzajem sił zbrojnych. Dowódcą Sił OT został mianowany gen. Jurij Hałuszkin, wywodzący się z wojsk powietrznodesantowych.

W styczniu 2022 r. prezydent Wołodymyr Zełeński zatwierdził „Doktrynę obrony terytorialnej", w której zawarto fundamenty funkcjonowania nowej OT: zasady wyszkolenia, wykonywania zadań, organizacji dowodzenia i współdziałania, wsparcia i zabezpieczenia sił i środków etc. Wprowadzono również doktrynalne różnice między istniejącymi jednostkami OT w poszczególnych obwodach, które mają się od siebie znacząco różnić. Przykładowo OT obwodu sumskiego i tarnopolskiego nie będą jednakowe, bowiem „stoją przed nimi różne zadania", w efekcie będą formowane różne pododdziały; wspomniano m.in. o formowaniu lokalnych, ochotniczych oddziałów (zagonów).

Szacuje się, że aby obrona terytorialna w nowym kształcie i koncepcja ruchu oporu spełniły oczekiwania, należy przygotować nawet ok. 20 aktów prawnych.

W chwili obecnej stała liczebność kadry Sił OT to 10 tys. ludzi. Liczebność czterech regionalnych dowództw (Dniepr, Czernihów, Odessa, Równe) to ok. 100 ludzi, liczebność sztabu brygady OT czasu pokoju to ok. 300-450 ludzi na kontrakcie, w zależności od liczby batalionów w brygadzie.

Stałe kadry to także m.in. dowódcy batalionów i kompanii oraz inne, wybrane stanowiska. Liczebność batalionów OT w każdej z dwudziestu pięciu brygad zależeć ma od liczby rejonów plus dodatkowy batalion w centrum obwodowym. W związku z tym zmieniana jest struktura brygad - część brygad traci swoje bataliony, inne o liczbie rejonów większej niż sześć, muszą utworzyć nowe. Przykładowo charkowska 11.3 Brygada OT z siedmioma rejonami, formuje od grudnia 2021 r. nowy batalion OT, z kolei kirowohradzka 121. Brygada, ze standardową strukturą sześciobatalionową, jeden z batalionów rozformowuje.

Zgodnie z informacją MOU ze stycznia br., w składzie restrukturyzowanych obecnie Sił OT, będzie ponad 150 batalionów OT (batalion na rejon), a w razie pełnej mobilizacji obrona terytorialna zostanie rozwinięta z 10 tys. ludzi czasu pokoju, do liczebności ponad 130 tys. ludzi, głównie w 25 brygadach OT i nie licząc lokalnych oddziałów ochotniczych.

Proces transformacji ukraińskiej OT trwa i nie jest pozbawiony problemów. Przykładowo głośna stała się ostatnio sprawa dwóch pododdziałów 105. Brygady OT (obwód tarnopolski), które musiały szukać alternatywnego miejsca dyslokacji, bowiem mieszkańcy jednej z tarnopolskich wsi, pierwotnego miejsca zakwaterowania, nie zgodzili się na „przyjęcie" u siebie pododdziału OT.

Zwraca się również uwagę na relatywnie niskie wymogi -- terytorialne centra kadrowe zapraszają chętnych do podpisania kontraktu na służbę w pododdziałach OT z minimalnymi progami, np. nie wymagane jest doświadczenie służby wojskowej, a górny wiek określono na 60 lat. Jednak proces tranformacji trwa i zmieniają się również dynamicznie przepisy. Według najnowszych informacji z połowy stycznia warunki podpisania kontraktu z OT są następujące: doświadczenie służby wojskowej, oficerowie przyjmowani są bez ograniczeń wiekowych, natomiast sierżanci i żołnierze muszą mieć wiek określony na 35+, należy spełniać określone wymogi zdrowotne.

Pojawiły się również krytyczne słowa o strukturze zreformowanej OT, która dubluje część kompetencji innych resortów siłowych, zwłaszcza ich elementów rezerwowych, oraz boryka się z typowymi problemami socjalno-bytowymi natury materiałowo-finansowej.

Kluczowe zadania OT wynikające z ustawy „Podstawy narodowego oporu" z lipca 2021 r.

• ochrona terytorium i ludności do czasu rozwinięcia sił przeznaczonych do prowadzenia operacji wojennych (bojowych)
• wzmocnienie ochrony granicy
• reagowanie w sytuacjach nadzwyczajnych, likwidacja skutków działań wojennych (bojowych)
• udział i przygotowanie cywilów do działań w ramach narodowego oporu
• ochrona organów administracji państwowej, obiektów krytycznych, infrastruktury komunikacyjnej itp.
• zabezpieczenie bezpieczeństwa publicznego i prawa na podległym obszarze
• zabezpieczenie warunków do strategicznego (operacyjnego) rozwinięcia wojsk (sił), albo ich przegrupowania.