Roje dronów – zagrożenie dla Abramsów, Borsuków i Krabów [DEFENCE24TV]

Nowoczesna obrona przeciwlotnicza powinna być przygotowana: nie tylko na zwalczanie samolotów, śmigłowców i rakiet, ale również pocisków artyleryjskich, bomb oraz dronów – i to również tych najgroźniejszych – działających w roju. Już teraz trzeba być bowiem przygotowanym na pojawienie się nad naszymi, walczącymi pododdziałami setek małych bezzałogowców, zdolnych do grupowego i skoordynowanego atakowania wyznaczonych obiektów.

I nawet jeżeli pojedynczo, te niewielkie statki powietrzne nie są w stanie spowodować dużych szkód, to przy ich masowym i precyzyjnym wykorzystaniu, straty mogą być ogromne i trudne do odtworzenia.

W Polsce roje dronów są jednak jak na razie zagrożeniem całkowicie ignorowanym, pomimo że coraz więcej państw zaczyna produkować i wprowadzać ten rodzaj uzbrojenia. Na szczęście nie należy do nich obecnie Federacja Rosyjska, chociaż kraj ten ma pieniądze, by bardzo szybko nadrobić zaległości: poprzez zakupy lub transfer technologii – np. z Iranu lub Chin. Dlatego trzeba zidentyfikować to zagrożenie, znaleźć na nie odpowiedni środek przeciwdziałania oraz jak najszybciej wprowadzić go do polskiego wojska.

Przy określaniu niebezpieczeństw należy pamiętać, że prace nad bojowym wykorzystaniem roju dronów przebiegają dwutorowo. Z jednej strony zwiększa się możliwości pojedynczych bezzałogowców, z drugiej zaś strony pracuje się nad ich jednoczesnym wykorzystaniem w dużej ilości, kumulując w ten sposób zdolności poszczególnych aparatów latających.

Jedno jest pewne. Minęły już czasy, gdy zadaniem dronu było tylko samodzielne przemieszczenie się z punktu A do punktu B w oparciu o GPS lub w locie kontrolowanym w sposób ciągły przez operatora. Obecnie bezzałogowce są przygotowywane do działania samodzielnego, w stosunku do konkretnego, wyznaczonego celu i to dodatkowo poruszając się w jego kierunku bez sygnałów zewnętrznych – w tym z GPS.

Najnowsze drony mają bowiem dodawaną możliwość analizy terenu, z rozpoznawaniem jego charakterystycznych punktów znajdujących się poniżej: i to analizy zarówno prowadzonej w dzień, jak i w nocy.

Bezzałogowce uzyskują również możliwość poruszania się w trudnym obszarze, z unikaniem napotykanych przeszkód. Zdolność ta jest cały czas rozwijana: nie tylko by określić, że coś znajduje się przed, ale również by stwierdzić, co to jest. Przydaje się to np. w automatycznej identyfikacji wykrywanych obiektów, co pozwala na odróżnienie chociażby pojazdów od żołnierzy i określania ich ilości w grupie.

W ten sposób drony uzyskują obecnie możliwość odszukiwania konkretnych osób: i nie tylko, gdy te osoby są same, ale również gdy się poruszają i np. mijają z innymi ludźmi. System bezzałogowy może więc autonomicznie śledzić konkretną osobę i wykonać atak, gdy otrzyma taką komendę lub gdy spełnione zostaną wcześniej zaprogramowane warunki (np. wyjęta zostanie broń). Co więcej, decyzja ta może zostać podjęta bez udziału operatora.

Jako pierwszy taki autonomiczny atak miał wykonać dron turecki dron Kargu, który już w czasie wojny w Górskim Karbachu potrafił gonić armeńskiego żołnierza i wlatywać z nimi do ziemianki, by ją potem zniszczyć. Taka umiejętność dronów przydaje się również w rozpoznawania pojazdów, które są identyfikowane i prowadzone, nawet w czasie bardzo szybkiego poruszania się.

Wszystkie te umiejętności są obecnie implementowane w rojach dronów. Roje takie składają się najczęściej z bardzo dużej ilości małych, szybkich i zwrotnych bezzałogowych aparatów latających, które nie tylko lecą w jednym kierunku w określonej odległości od siebie (co można stosunkowo łatwo zaprogramować), ale również współdziałają i to w coraz większej ilości aspektów.

Prace prowadzone w tej dziedzinie mają trzy główne cele:

-       zmniejszenie ceny pojedynczego bezzałogowca i uproszenie jego konstrukcji,

-       zwiększenie ilości bezzałogowców w roju,

-       jak również zwiększenie „inteligencji" wykorzystywanych aparatów latających.

I wszystko to odbywa się z założeniem, że operator nie ma możliwości kontrolowania pojedynczych dronów, a więc taka kontrola obejmuje tylko cały rój lub jego wybrane części.

Trzeba przy tym pamiętać, że ruchome obrazy tworzone przez bezzałogowce podczas coraz częściej organizowanych pokazów, to nie jest w żadnym przypadku przykład możliwości roju dronów, ale tylko grupy dronów, tyle że bardzo licznej. W czasie tych pokazów poszczególne aparaty latające poruszają się bowiem tylko po wcześniej określonych trasach, a więc to komputer sterujący na ziemi decyduje, gdzie one polecą oraz jak się mają zachowywać (np. zmieniać kolor).

W przypadku roju jest inaczej, bo to dron autonomicznie decyduje, jak będzie się zachowywał w zależności od zmieniającej się wokół sytuacji, by wykonać wcześniej postawione mu zadanie. Może przy tym uwzględniać, zarówno pojawiające się przeszkody, jak i ruch działających wokół niego innych bezzałogowców. W ten sposób duża grupa dronów może się poruszać w określonym kierunku nawet pomiędzy drzewami, budynkami lub w zamkniętych obiektach, nie znając wcześniej mapy przebywanego terenu.

Podczas takiego lotu w terenie bezzałogowce mają już obecnie możliwości śledzenia określonego obiektu, cały czas utrzymując formację i zwracając uwagę na przeszkody. Co więcej, analizują przy tym ruch śledzonej osoby lub pojazdu, by po straceniu ich z obrazu kamery, później ją szybko odszukać. Mogą to przy tym robić również z uwzględnieniem nagle pojawiając się przeszkód, skupiając formację pośród tych przeszkód i ją później rozluźniając oraz uwzględniając kolejność przechodzenia przez określone, wąskie miejsce.

To co wcześniej służyło jedynie do niewinnych badań laboratoryjnych, obecnie jest implementowane w śmiertelnej broni, jaką mogą być niewątpliwie roje dronów. Tworzy się je zarówno z wykorzystaniem stosunkowo łatwych do sterowania wielowirnikowych pionowzlotów, jak i również łącząc w grupy stałopłaty - nawet stosunkowo duże.

Niejako równolegle zaczęto przygotowywać systemy startowe zapewniające bardzo szybkie wypuszczenie dużej ilości bezzałogowców w powietrze. Tak tworzone roje dronów mogą atakować cele nawet oddalone o kilkadziesiąt kilometrów i to lecąc na dużym pułapie, a więc utrudniając wykrycie ataku. Sam nalot jest realizowany w pełnej koordynacji i z uwzględnieniem celów do zniszczenia, które są rozdzielane pomiędzy wszystkie bezzałogowce. Oceniane jest przy tym również, ile dronów potrzeba, by zniszczyć konkretny obiekt oraz jak te drony mają nadlatywać, biorąc pod uwagę optymalny kierunek i pułap. Co więcej, bezzałogowce przebywające w powietrzy mają możliwość analizowania skutków nalotów. Kiedy więc jakiś obiekt nie zostanie zniszczony, to drony niejako pozostawione w rezerwie automatycznie przejmują zadanie jego zniszczenia i będą realizowały je aż do skutku.

Wszystko to już przestało być tylko teorią. Roje dronów są bowiem wprowadzane w coraz większej liczbie państw, o czym może świadczyć chociażby ilość wieloprowadnicowych wyrzutni dla bezzałogowców, jakie są już oferowane na rynku. Takie prace najwcześniej ujawniono w Chinach, gdzie proponuje się kilka wieloprowadnicowych zestawów startowych. Ale podobne rozwiązanie są również produkowane w Zjednoczonych Emiratach Arabskich, w Niemczech (gdzie prezentowane są wyrzutnie pionowego startu dla pomysłowo składanych kwadrokopterów oraz kierującego nimi dronu obserwacyjnego), w Iranie, gdzie w ten sposób grupowo wysyła się w powietrze m.in. drony kamikaze Shahed 136 oraz w Stanach Zjednoczonych, które jednak jak na razie nie zamontowały swoich wyrzutni na docelowym podwoziu kołowym.

Amerykanie chcą jednak iść dalej i testowali również wyrzutnie roju dronów zamontowanych: w zasobnikach podwieszanych pod odrzutowe samoloty wielozadaniowe, jak również w modułach, łatwych do transportu i montowania na dowolnej platformie – w tym na okrętach.

Chcąc więc zabezpieczyć się przed atakiem roju dronów trzeba przestać myśleć tylko o obronie przeciwlotniczej i przeciwrakietowej, ale uwzględniać również obronę antydronową - i to jako pełnoprawny, równie ważny element systemu ochrony naszych sił przed atakiem z powietrza. Takim podejściem jako pierwsi wykazali się Izraelczycy, którzy swój system przeciwlotniczy Iron Dome, łączą z kompatybilnym systemem Drone Dome, tworząc wielowarstwową obronę przed atakiem z powietrza.

Stworzenie całego systemu przeciwdziałania bezzałogowym statkom powietrznym jest o tyle trudne, że w Polsce nadal nie ma nawet koncepcji jak to zrobić systemowo. Świadczy o tym brak konkretnych, państwowych programów w tej dziedzinie i poważnego, finansowego wsparcia już istniejących w naszym kraju rozwiązań. Sytuacja z roku na rok się zresztą pogorsza, ponieważ drony są dziedziną, w której rozwój jest o wiele szybszy niż w przypadku systemów antydronowych.

Z dużymi, bezzałogowymi statkami powietrznymi nie ma problemu, ponieważ można je po prostu traktować jako standardowe samoloty lub śmigłowce i do ich zwalczania wykorzystywać posiadane środki opl: artyleryjskie oraz rakietowe. Tak strąca się np. rosyjskie drony Orłan i ukraińskie Bayraktary. O wiele większy problem jest jednak z rojami dronów, których nie da się i nie opłaca niszczyć, stosując rakiety przeciwlotnicze oraz standardowe systemy artyleryjskie. Do tego trzeba już wprowadzić wyspecjalizowane systemy antydronowe.

Taki system antydronowy składa się zasadniczo z trzech elementów: układu sensorów, zestawu efektorów oraz stanowiska dowodzenia i kierowania. Najmniejszym problemem są sensory, ponieważ w ich przypadku można zaadoptować wiele rozwiązań już istniejących w obronie przeciwlotniczej. Zasadniczo do wstępnego wykrywania wykorzystuje się namierniki oraz radary, które w przypadku specjalizowanych systemów antydronowych mają najczęściej kilka niewielkich anten ścianowych z elektronicznie sterowaną wiązką. Przez odpowiednie ich rozstawienie można bowiem zabezpieczyć obserwację dookólną bez konieczności obracania anteny.

Obiekt wykryty przez radar jest następnie automatycznie przekazywany do głowicy optoelektronicznej, która pozwala na identyfikację i dalsze śledzenie celu. Głowica ta zawsze jest przystosowana do prowadzenia obserwacji w dzień oraz w nocy. Drugim, gotowym i dostępnym – w tym w Polsce, elementem kompleksu antydronowego jest system dowodzenia. Opiera się on na dedykowanym oprogramowaniu, które realizuje fuzję danych z systemów obserwacji oraz generuje informacje niezbędne dla podsystemu neutralizacji.

Polskie systemy pozwalają dodatkowo m.in.:

-       na automatyczne wyzwalanie alarmu dźwiękowego przy detekcji intruza,

-       lokalizację operatora wykrytego bezzałogowca,

-       odróżnienie dronów od innych obiektów latających,

-       wykrycie i śledzenie wielu bezzałogowców jednocześnie w czasie rzeczywistym,

-       wizualizację toru lotu drona na mapie elektronicznej z podglądem na niej sytuacji taktycznej,

-       wyznaczanie stref chronionych

-       oraz zarządzenie poszczególnymi elementami systemu.

Najtrudniejszym zadaniem przy tworzeniu systemu antydronowego jest dobranie lub opracowanie efektorów skutecznych w zwalczaniu: nie tylko pojedynczych dronów, ale przede wszystkim roju dronów. W przypadku standardowych systemów przeciwlotniczych mało przydatne są rakiety (ze względu na szacunek „koszt-efekt"), natomiast dużego znaczenia nabierają zestawy artyleryjskie.

Doświadczenie pokazuje, że w tym przypadku skuteczne są tylko systemy ogniowe naprowadzane radarowo lub optoelektronicznie. Do łask mogą więc wrócić mobilne, przeciwlotnicze zestawy artyleryjskie, takie jak niemiecki Gepard, czy polska Loara. Ale po wyposażeniu w odpowiednią głowicę przydatne stają się również nawet takie armaty, jak ZSU-23-2.

Skuteczność połączenia systemu naprowadzania z uzbrojeniem lufowym można zwiększyć nie tylko szybkostrzelnością, ale również poprzez zastosowanie amunicji precyzyjnej. Testy wykazały, że bez problemu pozwala ona na zwalczania nawet grupy dronów i to przy ograniczeniu skutków ubocznych. Co ważne taka amunicja jest dostępna m.in. dla kalibru 35 mm, a więc dla armat, które mogą być seryjnie produkowane w Polsce.

Te skutki ubocze są tym, co nie pozwala na wykorzystanie środków ogniowych przeciwko dronom w terenie zabudowanym lub w czasie pokoju. Dlatego konieczne jest również posiadania efektorów niekinetycznych, opartych przede wszystkim o nadajniki zakłóceń i o uzbrojenie energetyczne.

Do tej pierwszej grupy zalicza się głównie ręczne i przenośne systemy neutralizacji dronów. Są one najprostszymi i najbardziej kompaktowymi rozwiązaniami antydronowymi, ale mają dwie zasadnicze wady: stosunkowo długi czas potrzebny na doprowadzenie drona na ziemię i mały zasięg działania, który nie przekracza 1000 m, a w przypadku urządzeń przenośnych – maksymalnie 5000 m.

Dodatkowo w przypadku ręcznego neutralizatora trudno jest operatorowi utrzymywać w kierunkowej wiązce zakłóceń bardzo szybko poruszające się i małe bezzałogowe statki powietrzne, w tym działające w grupie. O wiele lepsze, choć mniej mobilne są przenośne nadajniki o większej mocy, które obejmują swoim działaniem już szerszy sektor i są skuteczne na większej odległości.

Tego rodzaju efektory antydronowe są cały czas rozwijane i prezentowane w coraz to nowszych wersjach, w tym również w Polsce. Urządzeniem wykorzystywanym już operacyjnie jest np. neutralizator „Jastrząb" pozwalający na zakłócenie częstotliwości pracy systemu łączności wykorzystywanego przez namierzonego drona lub jego odbiornika GPS. Swój przenośny zakłócacz Lanca proponują też Wojskowe Zakłady Elektroniczne.

Tym co może jednak rzeczywiście zmniejszyć zagrożenie ze strony roju dronów jest broń energetyczna: a więc działa elektromagnetyczne oraz lasery. W tym pierwszym przypadku jak na razie nikt nie zaproponował jeszcze oficjalnie gotowego rozwiązania. Nie chodzi tu bowiem o zakłócanie, ale o zniszczenie silnym impulsem elektromagnetycznym układów elektronicznych wykorzystywanych w bezzałogowcach.

Działem EM nie jest więc: ani mobilny system zakłócający Leonidas reklamowany przez firmę Epirus, ani THOR proponowany przez Amerykanów, który ma być zresztą jedynym nadajnikiem mikrofal, rzeczywiście skutecznym przeciwko atakom dużej ilości dronów.

Dlatego jak na razie, bronią energetyczną rzeczywiście sprawdzoną w fizycznym zwalczaniu dronów są tylko lasery, działające z prędkością światła i bez ograniczeń jeżeli chodzi o amunicję. Systemy tego rodzaju są o tyle przydatne, że mogą niszczyć nie tylko bezzałogowce, ale również inne środki napadu powietrznego, w tym granaty moździerzowe i rakiety.

Jedynym zestawem laserowym, już wykorzystywanym operacyjnie, jest jak na razie izraelski system Drone Dome. Co ważne, już sprawdzono jego skuteczność w przypadku pojawienia się kilku dronów. Ale zaawansowane prace w tej dziedzinie prowadzi o wiele więcej państw. Swoje rozwiązania mają więc Amerykanie, w tym koncerny Raytheon i Lockheed Martin. Proponuje się przy tym również systemy mobilne, współpracujące aktywnie z innymi efektorami – w tym lufowymi.

O swoich sukcesach w tej dziedzinie informują również Niemcy. Poza bronią energetyczną, skutecznym środkiem przeciwko rojom dronów mogą być własne roje dronów. Bezzałogowce można bowiem zaprogramować: nie tylko do naprowadzanie się na cele naziemne, ale również powietrzne. Najprostszym rozwiązaniem jest w tym przypadku użycie dronów kamikaze, które uderzając w dron przeciwnika lub wysadzając się doprowadzają do jego zniszczenia. Takie systemy są przygotowywane m.in. przez Amerykanów, którzy montują swoje antydrony w kontenerach startowych, łączonych następnie w pakietach – modułach lub instalowanych pojedynczo na pojazdach, w podobny sposób, jak wcześniej pociski przeciwlotnicze lub przeciwpancerne.

Istnieją również drony myśliwskie wielokrotnego użytku, które mogą zestrzeliwać przeciwnika lub przechwytywać go za pomocą przenoszonej przez siebie sieci. Sieć ta może być przymocowana na stałe – pozwalając opuścić później przechwyconego bezzałogowca w dół. Ale może być również wystrzeliwana w kierunku obcego bezzałogowca, by następnie razem z nim opaść na ziemię. Jest to wydajne rozwiązanie, ponieważ pozwala wykorzystywać drony myśliwskie wielokrotnie, po ich wylądowaniu i przygotowaniu do ponownego startu.

Jak widać skuteczne systemy antydronowe powinny być oparte zarówno na różnorodnych sensorach, jak i efektorach. Tylko bowiem w ten sposób uzyska się synergię rozwiązań, jak również optymalnie wykorzysta dostępne środki. Wtedy rakiety za setki tysięcy złotych jak w przypadku Piorunów i za miliony złotych, jak w przypadku CAMM-ów, będą wykorzystywane przeciwko najważniejszym celom, natomiast zakłócacze, lasery i drony myśliwskie zostaną przeciwstawione rojom bezzałogowców.

Trzeba przy tym pamiętać, że takie zagrożenie nie dotyczy tylko polskich Sił Zbrojnych, ale również infrastruktury krytycznej państwa. Ją też trzeba skutecznie chronić i wojna w Ukrainie bardzo dosadnie to udowodniła.