Rosja chce więcej morza. I może sobie chcieć [KOMENTARZ]

Plany rewizji granic przez Rosję (oczywiście na własną korzyść) nie powinny nikogo dziwić. Tego rodzaju polityka jest bowiem realizowane przez to państwo od wielu wieków i weszła już do zwyczaju rosyjskich „władców”. Ponieważ jednostronne deklaracje polityczne najczęściej nie miały żadnego skutku prawnego (nikt przecież nie odda własnego terytorium bez nacisku), to ich efektem była najczęściej agresja zbrojna i siłowe wymuszenie na sąsiadach zdobyczy terytorialnych.

W ten sposób tego rodzaju działania stały się dla „szarych” Rosjan czymś tak zupełnie naturalnym, że w dużej części przestali oni uważać atak na sąsiednie państwo za coś złego, tolerując często związane z tym własne straty osobowe oraz wydatki niepotrzebnie ponoszone z powodu wybujałych ambicji swoich przywódców. Ofiarą tego rodzaju „polityki zagranicznej” były wcześniej m.in.: Polska, Finlandia i Gruzja. Stała się nią również Ukraina, której wykradziono w 2014 roku Krym oraz dużą część obwodów Ługańskiego i Donieckiego.

Zgodnie z tradycją historyczną Rosjanom było tego za mało. Mając przeświadczenie o teoretycznej przewadze militarnej nad Ukraińcami ponownie uderzyli 24 lutego 2022 r. I to był błąd z dwóch powodów. Po pierwsze, Ukraina stanęła skutecznie do walki, a w ciągu dekady z kraju przyjaznego stała się nieprzejednanym wrogiem Federacji Rosyjskiem. Po drugie nastąpiła mobilizacja państw demokratycznych, które zaczęły w sposób niespotykany wcześniej pomagać Ukraińcom, jednocześnie samemu przygotowując się do obrony. Co więcej, spod noża rosyjskiej polityki uciekły Szwecja i Finlandia, wstępując do NATO. Zniknęły więc dwa ostatnie kraje europejskie (poza już zaatakowaną Gruzją), którym można było wyszarpnąć jeszcze jakieś terytorium.

Nie mając sił wystarczających do ataku na jakiegokolwiek państwo NATO rosyjskie władze postanowiły zaspokoić swoje ambicje terytorialne, manipulując granicami morskimi, które są trudne do obrony, istniejąc generalnie jedynie na mapach. Gdyby to się udało, Putin mógłby pochwalić się kolejnymi zdobyczami, angażując do tego jedynie drukarnie i kartografów, a nie swoje dziesiątkowane siły zbrojne.

Problem polega na tym, że jednostronna zmiana granicy wód terytorialnych praktycznie niczego nie zmienia. By ją wprowadzić, wymagana jest bowiem zgoda państwa sąsiedniego, którą uzyskuje się po długotrwałych, często wieloletnich negocjacjach. Sprawy te reguluje Konwencja Narodów Zjednoczonych o prawie morza, którą podpisała również Federacja Rosyjska. Jak to jest trudne, przekonała się np. Polska, spierając się latami o granice wód terytorialnych i morskiej strefy ekonomicznej z Niemcami oraz z Danią (o rejon wyspy Bornholm).

W przypadku obecnych granic morskich na Bałtyku większość sporów zostało już rozwiązanych. Są więc niewielkie szanse, by Rosjanie przeforsowali swoje uzasadnienie zmian – że dotychczasowe ustalenia, obowiązujące od 1985 r., „nie w pełni odpowiadają aktualnym uwarunkowaniom geograficznym”. Według Kremla problem ten jest szczególnie odczuwalny na Zatoce Fińskiej.

Związek Radziecki zagarnął tam w 1940 r. kilka wysp należących wcześniej do Finlandii, które są tak oddalone od Rosji, że wody terytorialne wokół nich nie stykają się z rosyjskimi wodami terytorialnymi wyznaczonymi ze stałego lądu. Ma to według Kremla nie pozwalać na „wyznaczenie granicy wewnętrznej wód morskich”. Dodatkowym tłumaczeniem (tym razem ze strony Dmitrija Pieskowa, rzecznika Putina) ma być narastające napięcie na Morzu Bałtyckim, co zmusza do podjęcia „odpowiednich środków”, by zapewnić bezpieczeństwo. I to wszystko według Pieskowa ma być oczywiście pozbawione „tła politycznego”.

Na szczęście działanie Rosjan z pozycji siły będzie w tym przypadku bardzo trudne. Na morzu nie można bowiem postawić słupów granicznych ani płotów, a dodatkowo w rejonach rosyjskiego zainteresowania nie ma niezamieszkałych i spornych wysp do zajęcia. Rosja nie może więc działać tak jak Chiny, zagarniając jakąś skałę na morzu i roszcząc sobie później prawo do otaczających ją wód i wyłącznej strefy ekonomicznej.

Jedynie w Zatoce Fińskiej są wyspy, które mogą zostać zajęte siłą przez Rosjan, ale to również nie będzie takie łatwe. Oczywiście Sowieci w 1940 r. przywłaszczyli sobie m.in. fińskie wyspy Seskar, Lavansaari i Gogland, ale po wstąpieniu Finlandii do NATO powtórzenie takiego samego manewru (np. w odniesieniu do estońskich wysp Uhtju) byłoby bardzo trudne. Zresztą Rosjanie przekonali się o tym dosadnie na ukraińskiej Wyspie Węży, którą ostatecznie musieli opuścić, ponosząc nie tylko klęskę militarną, ale również propagandową. Teraz to samo stałoby się w odniesieniu do Zatoki Fińskiej.

Jednostronne wprowadzenie korekt granic morskich może tak naprawdę stanowić problem tylko dla rybaków i żeglarzy, którzy wchodząc na sporny akwen mogą zostać przez Rosjan zatrzymani. Będzie to oczywiście niezgodne z obowiązującym prawem międzynarodowym, ale dla rosyjskiego sądownictwa nie ma to żadnego znaczenia. To zagrożenie działa jednak również w drugą stronę, ponieważ rosyjscy rybacy mogą mieć ten sam problem z polską Strażą Graniczną. Z tym, że w ich przypadku odwołanie się do sądów międzynarodowych nie będzie miało żadnych podstaw prawnych.

Jak widać, Rosjanom wcale nie chodziło o zwiększenie swojego terytorium, ale bardziej o wzbudzenie niepokoju i poczucia zagrożenia w krajach sąsiednich. I to się udało, szczególnie w odniesieniu do Litwy i Finlandii. Przykładem może być wpis litewskiego ministra spraw zagranicznych Gabrieliusa Landsbergisa zamieszczony na X 22 maja 2024 r., w którym poinformował, że „trwa kolejna rosyjska operacja hybrydowa, tym razem mająca na celu sianie strachu, niepewności i wątpliwości, co do swoich zamiarów na Morzu Bałtyckim. Jest to oczywista eskalacja przeciwko NATO i UE i musi się spotkać z odpowiednio stanowczą odpowiedzią”.

W pewnym stopniu takiej reakcji nie można się dziwić, ponieważ zmiany granic morskich planowane jednostronnie przez Rosję mają dotyczyć wschodniej części Zatoki Fińskiej (Finlandia i Estonia) oraz akwenów (Bałtyku oraz zalewów Wiślanego i Kurońskiego) w okolicy miast Bałtijsk i Zielonogradsk.

Rosjanie wyznaczyli sobie przy tym nieakceptowalne przez sąsiadów inne punkty, od których byłaby liczona nowa szerokość pasa wód terytorialnych. Jedyną prawną możliwością, by wprowadzić szybkie korekty granic, byłoby wypiętrzenie się ponad powierzchnię wody jakiejś wysepki lub skały. Wspólna, okresowa inspekcja granic przeprowadzona przez Rosję i Finlandię odbyła się jednak w 2017 r. i od tego czasu na pewno nic nowego się nie pojawiło.

O ile więc Finowie zareagowali dosyć spokojnie na rosyjskie deklaracje, to na Litwie było już bardziej nerwowo. Z aneksu do projektu ustawy wynikało bowiem, że Rosjanie chcą rewizji granicy morskiej powiązanej z Mierzeją Kurońską i Przylądkiem Taran. Zareagowało nawet litewskie ministerstwo spraw zagranicznych, które uznało plany Rosji za „celową, ukierunkowaną, eskalacyjną prowokację mającą na celu zastraszenie sąsiednich państw i ich społeczeństw”. Według litewskiego MSZ ma być to „kolejny dowód, że Rosji zagraża bezpieczeństwu sąsiednich krajów i całej Europy przez swoją agresywną i rewizjonistyczną politykę”.

To również z tego powodu do resortu spraw zagranicznych Litwy został wezwany ambasador Federacji Rosyjskiej, a do władz na Kremlu skierowano apel wzywający do „poszanowania przez Rosję powszechnie uznanych zasad i norm prawa międzynarodowego, a także międzynarodowych i dwustronnych porozumień o nienaruszalności granic, a więc: Traktatu o podstawach stosunków międzypaństwowych z 1991 r., Traktatu z 1997 r. w sprawie granicy państwowej, Traktatu o wytyczeniu wyłącznej strefy ekonomicznej i szelfu kontynentalnego na Morzu Bałtyckim z 1997 r., Porozumienia w sprawie wytyczenia wyłącznej strefy ekonomicznej i szelfu kontynentalnego na Morzu Bałtyckim z 2005 r., oraz innych umów”.

Na szczęście obecnie, na jednostronne deklaracje zmiany granic morskich należy reagować tylko w jeden sposób – po prostu je wyśmiać. I być może właśnie po to, by uniknąć śmieszności, Rosjanie już po kilku godzinach usunęli komunikat o swoich planach z oficjalnej strony Minoborony. Tym bardziej, że najprawdopodobniej stał za nim Siergiej Szojgu, były już minister obrony Rosji, który od 2009 r. pełnił również funkcję Prezesa Rosyjskiego Towarzystwa Geograficznego.

Niestety pomysł ten może wrócić, gdy Kreml poczuje się na tyle silny, by go po swojemu zrealizować. Co więcej, takie plany w odniesieniu do morskiej wyłącznej strefy ekonomicznej mogą będą realizowane tam, gdzie Federacja Rosyjska nie ma bezpośredniego lądowego sąsiada, a więc na Oceanie Arktycznym.