Z brygad w dywizje. Rosja wraca do dużych formacji [ANALIZA]

Proces przeformowania brygad w dywizje trwa w Siłach Zbrojnych Federacji Rosyjskiej już od kilku lat, jako odwrócenie trendu po reformach tandemu Serdiukow-Makarow, zapoczątkowanego po wojnie z Gruzją w 2008 r. Fundamentem decyzji z 2012 r. o ponownym formowaniu dywizji w Wojskach Lądowych (WL) jest przekonanie, że dywizje mają większy potencjał bojowy, niż brygady, zwłaszcza w operacjach ofensywnych.

Proces ten odbywał się etapami. Tylko w latach 2013-2018 w WL odtworzono siedem związków taktycznych szczebla dywizji - cztery w Zachodnim OW, dwie w Południowym OW i jedną w Centralnym OW. W następnych latach rozwijanie brygad w dywizje kontynuowano i proces ten trwa cały czas. Podsumowując zeszły rok na kolegium wojskowym 21 grudnia 2021 r., minister obrony Szojgu ogłosił, że „rozwinięto dwie nowe dywizje".

O ile pierwsza dywizja została raczej powszechnie zidentyfikowana jako 20. Dywizja Zmechanizowana (formalnie motostriełkowaja, czyli strzelców zmotoryzowanych) rozwinięta na bazie 20. Brygady Zmechanizowanej w 8. Armii Ogólnowojskowej, o tyle więcej problemów sprawiała dywizja pancerna. Pojawiły się przypuszczenia, że być może chodzi o wzmocnienie 1 Armii Pancernej Gwardii poprzez rozbudowę do szczebla dywizji 6. Brygady Pancernej. W związku z tym w pierwszym tygodniu stycznia pojawiły się medialne spekuluje, że na bazie 6. Brygady powstanie dywizja pancerna. Znany analityk Michael Kofman, wiąże ją z numerem 47. 47. Dywizja Pancerna rzeczywiście istniała w czasach zimnej wojny, a w latach 90-tych, wycofana z Niemiec, rozlokowana była w Mulino. Lokalne media obwodu wołodarskiego z grudnia ub.r. rzeczywiście sugerują, że 6 brygada z Mulino zostanie przeformowana w dywizję i przejmie tradycje oraz numer 47. Gwardyjskiej Dywizji Pancernej, a jednym z odtworzonych pułków będzie 26. Pułk Pancerny. Sprawa wyjaśni się w ciągu najbliższych tygodni lub miesięcy.

Oczywiście proces formowania dywizji pancernej w składzie 1 APancGw ogromnie wzmocni jej potencjał (do trzech dywizji, w tym jednej zmechanizowanej (2.) i dwóch pancernych (4. i 47.?) oraz brygady zmechanizowanej (27.), jednak musi potrwać. Rozwinięcie brygady pancernej w dywizję musi oznaczać transfer czołgów, bojowych wozów piechoty, artylerii z baz chronienia lub z fabryk, na podstawie nowych kontraktów lub realizacji obecnych, bowiem sprzętu z 6 Brygady jest za mało (wystarczy na pułk czołgów po 3 bataliony, ale tylko zaczyn pod pułk zmechanizowany, artylerii czy OPL).

Tymczasem proces odtwarzania kilku innych dywizji wojsk lądowych SZ FR został już zakończony lub jest w fazie finalnej, a same dywizje - w całości lub w części - są kluczowym elementem zgrupowania rozwijanego wzdłuż granic z Ukrainą. Zakłada się, że standardowo brygada może rozwinąć dwie batalionowe grupy taktyczne, a dywizja sześć. W procesie narastania sił i środków na granicy rosyjsko-ukraińskiej - i to jest niepokojące - bierze udział m.in. 90. Gwardyjska Dywizja Pancerna Centralnego Okręgu Wojskowego (szacunkowo zdeponowany sprzęt ciężki, co najmniej jednej batalionowej grupy taktycznej, w obozie polowym w rejonie Jelni).

W latach 2013-2020, w składzie WL, ponownie sformowano (odtworzono) 10 dywizji: 8 zmechanizowanych (strzelców zmotoryzowanych, na BMP lub BTR) oraz dwóch pancernych (odpowiednio 2,3,18,19,42,127,144 i 150 oraz 4 i 90). W chwili obecnej formowane są/będą kolejne, w tym wspomniane 20. Dywizja Zmechanizowana i 47. Dywizja Pancerna.

W składzie Wojsk Lądowych Zachodniego OW są trzy armie (1, 6, 20), z których dwie dysponują związkami taktycznymi szczebla dywizyjnego: 1. Armia Pancerna Gwardii, której trzonem ofensywnym są dwie dywizje - 4. Kantemirowska Dywizja Pancerna i 2. Tamańska Dywizja Zmechanizowana (trzecia, 47. Dywizja Pancerna, jest formowana) oraz 20. Armia Ogólnowojskowa, której trzonem są dwie kolejne dywizje - 3. Dywizja Zmechanizowana i 144. Dywizja Zmechanizowana. Do tego należy dodać jeszcze dywizję 11 KA w Kaliningradzie - 18. Dywizję Zmechanizowaną.

Nowe dywizje, tak jak i brygady, cały czas otrzymują ciężki sprzęt, w tym częściowo zmodernizowany lub nowy. W zeszłym roku beneficjentem modernizacji SZ FR była m.in. 2 Tamańska Dywizja Zmechnizowana, która otrzymała partię czołgów T-90M (dla 1. Pułku Zmechanizowanego), partię BMP-2M z modułem bojowym „Biereżok" (dla 15. Pułku Zmechanizowanego) oraz partię samobieżnych systemów przeciwpancernych 9P157 Krizantema-S (dla 1174. dywizjonu przeciwpancernego).

Anonsowano również przekazanie dywizji partii 20 czołgów T-14 Armata i samobieżnych haubic 2S35 Koalicja-SW, ale potwierdzenia tego materiałem foto/wideo nie ma, zapewne zamysł nie został (jeszcze?) zrealizowany. W styczniu br. potwierdzono jednak, że pierwszy dywizjon armatohaubic Koalicja zostanie przekazany do związku taktycznego 1. Armii Pancernej Gwardii.

Do nowych dywizji kierowany jest nie tylko sprzęt nowy lub zmodernizowany, ale również przekazywany z baz chronienia. Przykładowo w zeszłym roku partię BMP-3 otrzymała z bazy chronienia 3. Dywizja Zmechanizowana, a konkretnie jej 237. Pułk Czołgów z Soloti. Nowy sprzęt przybył w ubiegłym roku również do nowoformowanej 18. Dywizji Zmechanizowanej 11. Korpusu Armijnego w Kaliningradzie. 11 Pułk Czołgów otrzymał partię 40 T-72B3M i 30 BMP-3.

W składzie Południowego OW są trzy armie (8, 49 i 58), z których dwie dysponują związkami taktycznymi szczebla dywizyjnego: 8 Armia, której trzonem ofensywnym są dwie dywizje - właśnie formowana 20. Dywizja Zmechanizowana oraz niezwykle silna (2 pułki pancerne i dwa zmechanizowane) 150. Dywizja Zmechanizowana oraz 58 Armia, z dwoma dywizjami - niedawno odtworzoną 19. Dywizją Zmechanizowaną oraz 42. Dywizją Zmechanizowaną.

W połowie stycznia br., służba prasowa Południowego OW, podała informację, że w 2022 r. zakończy się formowanie dwóch dywizji, poprzez sformowanie w ich składzie po pułku zmechanizowanym i batalionie czołgów. Przypuszczalnie chodzi w tym przypadku o 19 i 20 dywizje.

Całkiem przezbrojony na czołgi T-72B3M został batalion czołgów 102. Pułku Zmechanizowanego 150 .Dywizji Zmechanizowanej. Skoro mowa o 102. Pułku to można dodać, że wyposażony on jest w BMP-3 nowej produkcji, z przyrządem obserwacyjno-celowniczym PPND B03S03 Sodema ze zintegrowanym termowizorem WOMZ (co najmniej batalion).

Bataliony strzelców zmotoryzowanych z 503 Pułku 19. Dywizji Zmechanizowanej otrzymały w zeszłym roku partię transporterów BTR-82A, a dywizjon artylerii pułku ciągnione 2A65 Msta-B i rakietowe 9K51 Grad. Z kolei dywizjon artylerii 429. Pułku Zmechanizowanego tejże dywizji otrzymał na wyposażenie zmodernizowane 2S3M Akacja.

Nowa 20. Dywizja Zmechanizowana jest w trakcie procesu formowania. Dywizje rozwinięto na bazie 20. Brygady Zmechanizowanej w składzie 8. Armii z miejscami dyslokacji w Wołgogradzie i Kamyszynie. Dokładne numery pułków są jeszcze nieznane i prawdopodobnie odtworzone zostaną te istniejące do 2009 r. Batalionowe grupy taktyczne jednego z pułków dywizji wzięły już udział we wrześniowych ćwiczeniach na poligonie Prudboj.

Nowy sprzęt przekazano również 20. Dywizji Zmechaniozwanej. Pułk przeciwlotniczy dywizji otrzymał systemy Tor-M2, a dywizjon rakietowy pułku artylerii przezbrojono na system Tornado-G.

W składzie Centralnego OW są dwie armie (2 i 41), z których tylko jedna dysponuje ZT szczebla dywizyjnego - 41 Armia, której trzonem jest 90. Gwardyjska Dywizja Pancerna.

Dywizja Pancerna Centralnego OW, formowana była od 2016 r. na bazie 7. Samodzielnej Brygady Czołgów i 32. Samodzielnej Brygady Zmechanizowanej. Dywizja, jako pierwsza jednostka, otrzymała kompanię (eksperymentalną) bojowych wozów wsparcia czołgów BMPT Terminator.

W składzie Wchodniego OW są aż cztery armie (5, 29, 35 i 36), ale tylko jedna ma w składzie dywizję: 5 Armia, której trzonem jest 127. Dywizja Zmechanizowana. Dywizja powstała na bazie 59 Brygady, istniejącej w okresie 2009-2018, która z kolei powstała z przeformowania 127. Dywizji Karabinów Maszynowych i Artylerii (tzw. PulAD - pulemiotno-artillerijska dywizja).

W grudniu ub.r. opublikowano film z eszelonem kolejowym jadacym przez Kraj Nadmorski, transportującym na lorach czołgi T-72B3M, jak powszechnie się uważa, dla nowosformowanego 218 Pułku Pancernego 127 Dywizji Zmech.

Na koniec warto zauważyć, że dywizje mają różną strukturę, w tym czasami odmienną liczbę pułków i batalionów czołgów. Przykładowo niezwykle silnie nasycona czołgami jest 150 dywizja, formalnie zmechanizowana, de facto pancerna z etatowym stanem prawie 250 czołgów. W składzie 150 DZmech mamy więc w chwili obecnej dwa pułki czołgów (68 pułk z 93 czołgami T-72B3M i 163 Pułk z 93 czołgami T-72B) oraz batalionami czołgów w 102 i 103 pułkach zmechanizowanych po 31 czołgów T-72B3M. Dla odmiany 42 dywizja, formalnie zmechanizowana, nie ma pułku czołgów, tylko samodzielny batalion, a łącznie „ledwie" 93 czołgi T-72B3, czyli ekwiwalent pułku pancernego (trzy bataliony czołgów - w 70 i 71 pułkach zmech oraz samodzielnym dywizyjnym, 291 pułk zmech bez czołgów).

Z kolei nie udało się osiągnąć unifikacji sprzętu nawet w ramach jednego związku taktycznego. Przykładowo 239 Pułk Pancerny 90 DPanc tylko w jednym batalionie czołgów ma nowoczesne T-72B3M, dwa pozostałe bataliony mają po 31 czołgów T-72A/B/AW.

Notabene zazwyczaj bataliony czołgów mają etatowo 31 wozów w 3 kompaniach, z rzadka występuje etat z 40 czołgami.

Na zakończenie można wspomnieć, że równocześnie rozbudowywane są również dywizje WDW, które w niniejszej analizie zostały pominięte - w składzie 76 Dywizji sformowano 237 Pułk Des-Szt, a w składzie 7 Dywizji 56 Pułk na Krymie. Natomiast unikalna w swojej strukturze 18 Dywizja Artylerii i Karabinów Maszynowych na Kurylach była jedynym związkiem taktycznym szczebla dywizyjnego Wojsk Lądowych stacjonującym w Rosji, który w czasie reformy Serdiukow-Makarow uniknął „strzyżenia" w brygadę.

Odtworzenie około 12 dywizji Wojsk Lądowych (z tego 10 do 2020 roku) świadczy o tym, że zmiany strukturalne obejmujące "odwrót" od szczebla dywizji są zaawansowane i zakrojone na szeroką skalę. Warto w tym miejscu przypomnieć, że ciągu 2009 r. rozformowano 23 dywizje, a w zamian, do grudnia 2009 r., sformowano 40 rozwiniętych brygad - 4 pancerne, 35 zmechanizowane i 1 rejon umocniony (ekwiwalent brygady), a na terenie Rosji pozostała jedynie wspomniana 18. Dywizja Artylerii.

Proces tworzenia nowych formacji szczebla dywizji zaczął się w Rosji w 2013 roku, ale po aneksji Krymu i agresji wobec Ukrainy zdecydowanie przyspieszył. Jest to związane z jednej strony z tym, że rosyjska armia bierze pod uwagę możliwość udziału w konflikcie o dużej intensywności w znacznie większym stopniu niż wcześniej. Jako przeciwnika dla dywizji w wypowiedziach często pokazuje się państwa NATO. Jednocześnie, jak wykazały działania na Ukrainie w latach 2014-2015, brygady nie są do końca optymalnym rozwiązaniem w warunkach operacji o dużej intensywności, bo nawet działania wobec Ukrainy pokazały pewne ograniczenia struktury brygadowej, np. jeśli chodzi o logistykę.

Kolejnym trendem, jaki jest widoczny jest w rosyjskich strukturach, jest wzrost znaczenia jednostek pancernych (czołgów). Pierwotnie w Wojskach Lądowych występowały jedynie cztery brygady pancerne. Spośród 12 odtworzonych (odtwarzanych) dywizji WL aż trzy to jednostki pancerne, a dywizje zmechanizowane - w większości - mają co najmniej po jednym pułku czołgów. Jednostki pancerne są też dodawane do formacji piechoty morskiej i stanowiących oddzielny rodzaj Sił Zbrojnych Wojsk Powietrzno-Desantowych, ale to już temat na odrębną analizę.

Aneks - struktury dywizji Wojsk Lądowych Sił Zbrojnych Federacji Rosyjskiej:

1 Armia Pancerna Gwardii

3 Dywizja Pancerna (rozwinięta na bazie 4. Samodzielnej Brygady Pancernej)

• sztab dywizji (Naro-Fomińsk)
• 12., 13. pułki czołgów (Naro-Fomińsk)
• 423 pułk zmech (Naro-Fomińsk)
• 275 pułk Artylerii (Naro-Fomińsk)
• 538 Pułk OPL (Naro-Fomińsk)

2 Dywizja Zmechanizowana (rozwinięta na bazie 5. Samodzielnej Brygady Zmechanizowanej)

• sztab dywizji (Kalininiec)
• 1 pułk czołgów (Kalininiec)
• 1, 15 pułki zmech (Kalininiec)
• 147 pułk Artylerii (Kalininiec)
• 1117 Pułk OPL (Kalininiec)

47 Dywizja Pancerna? (rozwinięta na bazie 6. Samodzielnej Brygady Pancernej?)

• sztab dywizji (Mulino?)
• 26 pułk czołgów (Mulino?)
• trzy pułki zmech? (153?, 197?, 245?; Mulino?)
• 99? pułk artylerii (Mulino?)

Uwaga: numeracja jednostek i miejsce dyslokacji prawdopodobne (tradycyjne), lecz oficjalnie nie potwierdzone.

20 Armia Ogólnowojskowa

3 Dywizja Zmechanizowana (rozwinięta na bazie 9. i 23. samodzielnych brygad zmechanizowanych)

• sztab dywizji (Wałujki)
• 237 pułk czołgów (Soloti)
• 252 pułk zmech (Boguczar)
• 752 pułk zmech (Soloti)
• 99 pułk artylerii (Boguczar)

144 Dywizja Zmechanizowana (rozwinięta na bazie 28 Samodzielnej Brygady Zmechanizowanej)

• sztab dywizji (Smoleńsk)
• 59 pułk czołgów (Jelnia)
• 254 pułk zmech (Zajmiszcze)
• 488 pułk zmech  (Klincy)
• 856 pułk Artylerii (Poczep)

11 Korpus Armijny

18 Dywizja Zmechanizowana

• sztab dywizji (Gusiew)
• 11 pułk czołgów (Gusiew)
• 79 pułk zmech (Sowieck)
• 275 pułk zmech (Gusiew)
• 280 pułk zmech (Gusiew)
• ? pułk artylerii

8 Armia Ogólnowojskowa

Prawdopodobna struktura 20 Dywizji Zmechanizowanej (rozwinięta na bazie 20 Samodzielnej Brygady Zmechanizowanej))

• sztab dywizji (Wołgograd)
• 428? pułk czołgów (Wołgograd)
• 255? pułk zmech (Wołgograd)
• 242? pułk zmech (Kamyszyn)
• 944? pułk artylerii (Wołgograd)

150 Dywizja Zmechanizowana

struktura 150 dywizji

• sztab dywizji (Nowoczerkask)
• 68 pułk czołgów (Persianowski)
• 163 pułk czołgów (Persianowski)
• 102 pułk zmech (Persianowski)
• 103 pułk zmech (Rostów nad Donem)
• 381 pułk artylerii (Kuźminka)
• 933 pułk OPL (Millerowo)

58 Armia Ogólnowojskowa

19 Dywizja Zmechanizowana (rozwinięta na bazie 19 brygady zmechanizowanej)

• sztab dywizji (Władykaukaz)
• 429 pułk zmech (Władykaukaz)
• 503 pułk zmech (Nesterowskaja, Inguszetia)
• ? pułk zmech (135? lub 653?)
• 292? pułk artylerii (Władykaukaz)

Uwaga: numeracja części jednostek i miejsce dyslokacji prawdopodobne (tradycyjne), lecz oficjalnie nie potwierdzone.

42 Dywizja Zmechanizowana (rozwinięta na bazie 8, 17 i 18 samodzielnych brygad zmechanizowanych)

struktura 42 dywizji

• sztab dywizji (Grozny)
• 70 pułk zmech (Szali)
• 71 pułk zmech (Kalinowskaja)
• 291 pułk zmech (Borzoj)
• 50 pułk artylerii (Szali)

41 Armia Ogólnowojskowa

90 Dywizja Pancerna:

• sztab dywizji (Czebarkuł)
• 6, 80, 239 pułki czołgów (Czebarkuł)
• 228 pułk zmech (Jekaterynburg)
• 400 pułk artylerii (Czebarkuł)

5 Armia Ogólnowojskowa

127 Dywizja Zmechanizowana (rozwinięta na bazie 59 i 60 brygad zmechanizowanych)

• sztab dywizji (Siergiejewka, Kraj Nadmorski)
• 218 pułk czołgów (Lipowcy)
• 114 pułk zmech (Ussuryjsk)
• 394 pułk zmech (Siergiejewka)
• nowoformowany pułk zmech (314? lub 702?)
• 872 pułk artylerii (Siergiejewka)
• 1171 pułk OPL (Ussuryjsk)